HAFIZ AKDEMİR- Özgür Gündem
Doğu’da kişi başına yapılan harcama yüksek görünmekle birlikte, üretime yönelik yatırım niteliği yok.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri kamu yatırımlarından en az payı alırken, Maliye ve Gümrük Bakanlığı, illere göre kişi başına en yüksek harcamanın da bu bölgede yapıldığını açıkladı. Muhabirimiz Hafız Akdemir’in DPT verilerine dayanarak yaptığı incelemelere göre, geçtiğimiz yıl 46 trilyon 255 milyar lira olarak programlanan kamu yatırımları ödeneği yüzde 85.5 oranında gerçekleşti. En düşük payı alan Güneydoğu Bölgesi’nde kamu yatırımları için gerçekleştirilen ödenek miktarı ise sadece yüzde 12 oranında. Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Polat Cemiloğlu, kamu yatırımı oranlarında bölgeler arasında büyük bir adaletsizlik ve dengesizlik görüldüğünü belirtirken, Diyarbakır Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası Başkanı Mehmet Vural, Doğu’ya yapılan harcamaların 4’e 3’nün askeri harcamaların oluşturduğuna dikkat çekti.
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), tarafından hazırlanarak yayınlanan “kamu yatırımları raporu” 1991 yılında yapılan kamu yatırımlarının gerçekleşme konumlarını ele alıyor. Kamu yatırımlarındaki oranlamayı geçici verilere göre belirleyen söz konusu rapor, kamu yatırımlarından en büyük payı yüzde 23 ile Marmara Bölgesi’nin aldığını ortaya koyuyor. Marmara Bölgesi’ni yüzde 21.8 ile Ege ve yüzde 17.6 ile İç Anadolu Bölgesi takip ediyor. Kamu yatırımlarından Güneydoğu yüzde 11, Doğu Anadolu da yüzde 9.4 ile oranlamadaki en düşük payı ele alıyor.
Güneydoğu üvey evlat
Yaptırımları bir de illere göre programlayan DPT Raporu, yine en az payı almada ön sorada yer alan Güneydoğu illerinin sınıfta kaldığını gösterdi.
1991 yılı revize rakamlarına göre, İstanbul için 1 trilyon 657 milyar 107 milyon lira olarak ayrılan yatırım ödeneğinin gerçekleşme oranı yüzde 69.1 geçtiğimiz yıl İstanbul’a 1 trilyon 145 milyar 58 milyonluk yatırım harcaması yapıldı. 1 trilyon 502 milyar 213 milyon liralık yatırım ödeneği ile İstanbul’un arkasından ikinci sıraya yerleşen İzmir’in yatırım gerçekleşme oranı yüzde 83.3
Kamu yatırımlarının Güneydoğu grafiği ise oldukça düşük seyrediyor. Güneydoğu illerinde programın gerçekleşme konumlarını şöyle gösteriyor,
Geçen yıl il olan Şırnak için programda öngörülen 14 milyar 102 milyon lira ödeneğin yüzde 61.3’ü gerçekleşti. Yatırım harcamasının 91 yılı bilançosu 8 milyar 646 milyon lira oldu. Batman’da ise programda belirlenen yatırımların yüzde 52’si gerçekleştirilerek 55 milyar 161 milyon liralık ödeme yapıldı.
“Adaletsizlik büyük”
DPT Raporunu değerlendiren Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Polat Cemiloğlu, kamu yatırımları oranlarında bölgeler arasında büyük bir adaletsizlik ve dengesizlik görüldüğünü belirterek “Ayrılan ödeneklerin büyük bir kısmı gerçekleşmeden geri dönüyor. Batman ve Şırnak illeri buna örnektir. Zaten yatırımların büyük bir bölümü hizmet binaları ve güvenlikle ilgili harcamalardır. Oysa yatırımların üretime ve sanayiye yönelik olması gerekir” dedi.
Güneydoğu’ya yatırımsız harcama
Güneydoğu Bölgesi’nin kamu yatırımlarından en düşük payı aldığı DPT tarafından belirlenirken, Mülkiye ve Gümrük Bakanlığı bu yılın Ocak-Mart döneminde Batı’dan Doğu’ya önemli miktarlarda kaynak transfer edildiğini açıkladı. Maliye ve Gümrük Bakanlığı, savunduğu bu görüşü, hazırladığı illere göre bütçe gelirleri ve bütçe harcamalarına ilişkin verilerle destekliyor.
Bu verilere göre en yüksek vergi gelirlerini Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa ve Kocaeli gibi illerden elde ettiğini söyleyen Maliye, kişi başına yapılan en yüksek harcamanın ise Hakkari, Diyarbakır, Siirt ve Şırnak gibi iller olduğunu kaydetti.
Maliye, 1992 yılının ilk 3 ayında İstanbul’da 9.6 trilyon, Ankara’dan 3.5 trilyon, Kocaeli’den 2.2 trilyon, İzmir’den 1.6 trilyon Bursa’dan 941 milyar lira bütçe geliri sağladığını belirtti. Bu 3 aylık dönem için yapılan harcamalar ise şöyle gösteriliyor: İstanbul’a 2 trilyon 608 milyar, Ankara’ya 1.7 trilyon, İzmir’e 1.2 trilyon, Kocaeli’ne 493 milyar lira.
Başta Güneydoğu Bölgesi olmak üzere yukardaki illerin dışında kalan diğer bütün illerin önemli miktarda açık verdiğine işaret edilen Maliye ve Gümrük Bakanlığı raporunda en yüksek bütçe harcayan illerin başında Hakkari gösterildi.
En az yatırım Urfa’ya
Hakkari’de kişi başına ortalama 748 bin liralık bütçe harcamasının gerçekleştirildiğini bildiren Maliye, bu ilin 3 aylık toplam bütçe gelirinin 12 milyar lira olduğuna dikkat çekti. Yine aynı dönemde 11 milyar lira gelir sağlanan Tunceli’de kişi başın 684 bin lira harcandı ve 3 aylık toplam harcama 91 milyar liraya ulaştı. Diğer illerdeki harcamalar ise şöyle sıralandı.
Siirt’te 434 bin, Şırnak’ta 485 bin, Diyarbakır’da 402 bin, Mardin’de 358 bin, Van’da 353 bin lira.
Diğer yandan İstanbul için 3 ayda yapılan bütçe harcamasının kişi başına düşen payı ise 356 bin lira, Ankara’da 538 bin lira olduğu kaydedilen Maliye raporunda, İzmir’de 437 bin lira, Kocaeli’nde 526 bin lira, Bursa’da ise 277 bin lira olduğu belirtiliyor. 191 bin lira ile Urfa, en az harcamanın yapıldığı yer oldu.
1992 yılının ilk 3 ayının değerlendirildiği Maliye ve Gümrük Bakanlığı raporunda, 41 ilin gelirlerinin il için yapılan toplam harcamaların yarısını bile karşılayamadığı belirtildi. Raporda öne çıkan iller ise şöyle sıralanmış, Şırnak harcamaların yüzde 5.5’ini, Tunceli ve Muş yüzde 12’sini Hakkari ise ancak yüzde 9.3’ünü karşılayabiliyor.
Maliye ve Gümrük Bakanlığı’nın bu raporunu değerlendiren Diyarbakır Serbest Muhasebeci-Mali Müşavirler Odası Başkanı Mehmet Vural ise raporun tamamen şişirme olduğunu söyledi. Devletin Batı’dan alıp, Doğu’ya harcama yaptığı şeklindeki değerlendirmesinin gerçeği tersine çevirmek olduğunu söyleyen Vural, “Doğu’ya yapılan harcamaların dörtte üçünü, askeri harcamalar oluşturmaktadır” dedi.
Hafız Akdemir